Historia

Sięgając do ujęcia tradycyjnego Szkół dla Życia należy rozpocząć od przybliżenia wybitnej postaci Mikołaja Fryderyka Seweryna Grundtviga.

Duńczyka, który w toku swoich prac i analiz stworzył koncepcję uniwersytetu ludowego, jako placówki dla dorosłych mieszkańców wsi, „która by ich przygotowała do udziału w sprawach społecznych”. Grundtvig był duńskim teologiem i kapłanem, ale także filozofem, historykiem, poetą, pedagogiem i szanowanym działaczem społecznym. Pracował nad koncepcją Szkoły dla Życiaprzez okres blisko dwudziestu lat. Kiedy projekt szkoły dla ludu został zakończony, a decyzja Króla Christiana VIII o utworzeniu pierwszej wszechnicy – po kilkuletniej „walce” z opozycją – w końcu została ogłoszona odpowiednim dekretem, to nagła śmierć Króla przekreśliła możliwość wdrożenia w życie projektu grundtvigiańskiego.

Zawirowania historyczno-polityczne spowodowały, iż pierwszą szkołą ludową w pełni realizującą (ale nie od początku powstania) założenia ideowe M.F.S. Grundtviga był uniwersytet ludowy (Folkehojskole) w Ryslinge, w którym nauczano ubogich rolników, a jego założycielem był Krystian Kold (1816-1870). Był to moment przełomowy w historii uniwersytetów ludowych w Danii, które zyskały w krótkim czasie dużą popularność. Idea Szkoły dla Życia dość szybko „wyemigrowała” także do innych krajów, gdzie również cieszyła się niebagatelną popularnością.

W historii polskiej oświaty zachodzi pewna trudność jeśli chodzi o określenie konkretnej daty (a w tym i pierwszej placówki) powstania pierwszej instytucji funkcjonującej w oparciu o pedagogię Grundtviga. Uwagę na ten fakt zwraca również Tomasz Maliszewski, który w swoich rozlicznych tekstach rozważa odpowiedź na pytanie o to „jak daleko, jak głęboko w historię można sięgać, aby poszukiwać czy to instytucji społecznych lub innych zorganizowanych form działalności edukacyjnej, czy też rodzimych rozważań teoretycznych odpowiadających genetycznym założeniom idei, którą uosabia związek frazeologiczny uniwersytet ludowy?”. Podążając za tokiem myślowym Maliszewskiego warto by się zastanowić czy mówiąc o zaistnieniu koncepcji Szkoły dla Życia w Polsce należy podawać datę utworzenia Uniwersytetu Ludowego w Dalkach (1921 rok) przez księdza Antoniego Ludwiczaka, czy może raczej utworzonego w 1924 roku Uniwersytetu Ludowego w Szycach przez Ignacego Solarza, a może właściwiej byłoby sięgnąć nieco dalej i spostrzec, że dużo z koncepcji Grundtviga odnajdujemy w Naszym ojczystym Pszczelinie, gdzie Jadwiga Dziubińska w 1900 roku utworzyła Fermę Ogrodniczą dla dorosłych. Trudno jest jednoznacznie przyjąć, która z tych placówek zasługuje na miano pierwszego polskiego uniwersytetu ludowego. W mojej ocenie (ale także i innych badaczy uniwersytetów ludowych w Polsce) we wszystkich trzech wymienionych placówkach realizowano pedagogię Grundtviga, a zatem uznać można, iż pierwszym uniwersytetem ludowym w Polsce – choć nie noszącym takiej nazwy – będzie Farma Ogrodnicza prowadzona w mazowieckim Pszczelinie. To właśnie tam Jadwiga Dziubińska prowadziła placówkę, której konspiracyjnym celem „miało być jednak nie tylko przygotowanie słuchaczy do nowoczesnego gospodarowania na roli, ale także zaszczepienie w nich ducha społecznikowskiego i wychowanie przyszłych liderów społeczności lokalnej”. Działalność tej placówki, ale także kliku innych powołanych w kolejnych latach w Kruszynku, Sokołówku, Gołotczyźnie, Krasieninie oraz Bratnem (za: Maliszewski 2003), przerwał wybuch II Wojny Światowej. Od tego momentu losy polskich uniwersytetów ludowych bywały różne, jednak już zawsze (w mniejszej lub większej liczbie) były/są one obecne w historii oświaty osób dorosłych w Polsce.